Soru Sor
Sorunu sor hemen cevaplansın.
# Cümle Türleri Konu Anlatımı # A. Anlamına Göre Cümleler # 1) Olumlu Cümle # 2) Olumsuz Cümle # 3) Soru Cümlesi # 4) Ünlem Cümlesi # B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler # 1) İsim Cümlesi # 2) Fiil Cümlesi # C. Yüklemin Yerine Göre Cümleler # 1) Kurallı Cümle # 2) Devrik (Kuralsız Cümle) # 3) Eksiltili Cümle # D. Yargısına Göre Cümleler # 1) Basit Cümle # 2) Birleşik Cümle # 3) Bağlı Cümle # 4) Sıralı Cümle
NOT: Türkçede bir eylem gerçekleşiyor ve bir unsur varsa olumludur. Burada o eylemin iyi ya da kötü olmasına bakılmaz.
NOT: Türkçede olumsuzluk -ma/-me/-maz/-mez/-sız/-siz/ ekleriyle yok, değil sözcükleri ile yapılır. Yüklemde bu ek ve sözcüklere yer verimişse olumsuz cümle olur.
Önemli Örnekler:
Hasta ve var kelimeleri isimdir bir iş bildirmediği ve -mak/-mek almadığı için.
a. Girişik Birleşik Cümle: Yüklem + Eylemsi
b. Ki’li Birleşik Cümle: Yüklem+ ki
c. Koşullu, Birleşik Cümle: Yüklem+ -se/-sa
d. Mi’li Birleşik Cümle: Yüklem+ mi
e. İç İçe Birleşik Cümle: Cümlenin içinde bir iç cümlenin bulunmasıdır.
NOT: Birleşik cümle ifadesini gördüğümüz an aklımıza yan yargı gelmelidir. Yan yargı neler olabilir? Mesela eylemsi (isim-fiil, sıfat fiil, zarf-fiil) , -se/-sa , iki cümleyi birbirine bağlayan ki bağlacı, mi soru edatı ya da cümle içerisinde bir iç cümle ile yan yargıları bulabiliriz.
a. Girişik Birleşik Cümle: İçinde eylemsi bulunan cümlelerdir.
Depremde yıkılan evler bu yıl yeniden yapıldı.
Yapıldı: temel yargı
Yıkılan ifadesinde an sıfat fiil ekini almıştır.: yan yargı
Soruda bize yan yargının hangi öge olduğunu sorabilir. Ögelerini bulalım.
Yapıldı –> yüklem
Yapılan ne? Depremde yıkılan evler —> özne
O zaman bu cümlede özne yargıdan oluşmaktadır, diyebiliriz.
Yaşlı adam yüzünü buruşturarak elini bana uzattı.
Uzattı: temel yargı
Buruşturarak kelimesinde –arak zarf fiil eki kullanılmıştır.: yan yargı
Yan yargının oluşturduğu ögeye bakalım.
Uzattı–> yüklem
Kim uzattı? Yaşlı adam –> özne
Neyi uzattı? Elini –> nesne
Nasıl uzattı? Yüzünü buruşturarak –> zarf tümleci
Bu cümlede zarf tümleci yan yargıdan oluşmuştur, diyebiliriz.
Karanlıkta onun radyo konuşmasını dinliyordum.
Dinliyordum: temel yargı
Konuşması kelimesinde –ma isim fiil eki kullanılmıştır.: yan yargı
Yan yargının oluştuğu ögeyi bulalım.
Dinliyordum –> yüklem
Dinleyen kim? Ben –> gizli özne
Neyi dinliyordum? Onun radyo konuşmasını –> belirtili nesne
Nerede dinliyordum? Karanlıkta –> dolaylı tümleç
b. Ki’li Birleşik Cümle: İki cümleyi birbirine bağlayan ki bağlacını yan yargı olarak alacağız.
Şiiri o kadar güzel okudu ki mest olduk.
Mest olduk:temel yargı
Şiiri o kadar güzel okudu ki: yan yargı
Bu cümlelerde yan yargıyı belirlerken cümlenin başından ki bağlacına kadar olan kısmı yan yargı olarak belirleriz.
Benimle konuş ki seni anlayayım.
Anlayayım: temel yargı
Benimle konuş ki: yan yargı
Cümlenin içinde ki bağlacıyla oluşmuş bir yan yargı olduğu için ki’li birleşik cümle diyoruz.
c.Koşullu (Şartlı) Birleşik Cümle: Yan yargısı -se/-sa şart ekinden oluşan cümlelerdir.
Kar yağarsa kardan adam yaparız.
Yaparız: temel yargı
Kar yağarsa: yan yargı
Sen gelirsen ben de gelirim.
Gelirim: temel yargı
Sen gelirsen: yan yargı
Her iki cümlede de yan yargı -se/-sa şart ekinden oluştuğu için koşullu birleşik cümle diyoruz.
d.Mi’li Birleşik Cümle: Yan yargısının içinde mi soru edatı bulunun cümlelerdir. Mi burada soru sorma görevinde kullanılmaz.
Evine erken geldi mi mutluluğu yüzünden okunurdu.
Mutluluğu yüzünden okunurdu: temel yargı
Evine erken geldi mi: yan yargı
Öğretmenimizi kapıda gördük mü kaçacak delik arardık.
Kaçacak delik arardık: temel yargı
Öğretmenimizi kapıda gördük mü: yan yargı
Her iki cümlede yan yargı mi edatından oluşturulduğu için mi’li birleşik cümle diyoruz.
e. İç İçe Birleşik Cümle
Öğretmenimiz, yine görüşeceğiz, dedi.
Öğretmenimiz dedi –> dış cümledir.
Yine görüşeceğiz –> iç cümledir.
Dedi –> yüklem
Diyen kim? Öğretmenimiz –> özne
Ne dedi? Yine görüşeceğiz –> nesne
Bu cümlenin yan yargısı yani iç cümle nesneden oluşmaktadır, diyebiliriz.
Bahçe kapısında ‘’Park etmeyiniz!’’ yazılıydı.
Bahçe kapısında yazılıydı: dış cümle
Park etmeyiniz –> iç cümle
Yazılıydı –> yüklem
Yazılı olan ne? Park etmeyiniz –> özne
Nerede yazılıydı? Bahçe kapısında –> dolaylı tümleç
Yukarıdaki cümlede yan yargı park etmeyiniz ifadesidir. Yükleme sorduğumuz ilk ne sorusu bize özneyi verdiği için bu cümlede yan yargı özne görevindedir, diyoruz.
Kapı açıldı ve ufak tefek biri içeriye girdi.
Kapı açıldı, birinci cümledir. Ufak tefek biri içeriye girdi, ikinci cümledir. Ve bağlacı her iki cümleyi birbirine bağladığı için bağlı cümledir. Bu iki cümlede öge ortaklığı olup olmadığına bakalım. Öge ortaklığı varsa bağımlı bağlı öge ortaklığı yoksa bağımsız bağlı cümle olur.
Açıldı –> yüklem
Açılan ne? Kapı –> özne
Girdi –> yüklem
Giren kim? Ufak tefek biri –> özne
Nereye girdi? İçeriye –> dolaylı tümleç
Her iki cümlenin de öge ortaklığı olmadığı için bu cümleye bağımsız bağlı cümle diyoruz.
Okumayı bilmiyor veya numara yapıyor.
Okumayı bilmiyor birinci cümlemiz. Numara yapıyor ikinci cümlemiz cümleler veya bağlacıyla bağlandığı için bağlı cümledir.
Bilmiyor–> yüklem
Bilmeyen kim? O –> gizli özne
Yapıyor –> yüklem
Yapan kim? O –> gizli özne
Ne yapıyor? Numara –> nesne
Her iki cümlede gizli özne ortak olduğu için bağımlı bağlı cümledir.
NOT: Unutmayalım ki sadece ki bağlacıyla oluşturulan cümleler birleşik cümleyi oluşturuyor. Diğer bağlaçlar bağlı cümleyi oluşturmaktadır.
Gözlerinde yıldızımsı parıltılar olurdu , ben öyle düşünürdüm.
İlk cümlemiz ‘’Gözlerinde yıldızımsı parıltılar olurdu.’’ İkinci cümlemiz ‘’Ben öyle düşünürdüm.’’ İki cümle virgül ile birbirine bağlandığı için bağlı cümle diyoruz. Öge ortaklığı olup olmadığına bakıyoruz. Öge ortaklığı varsa bağımlı sıralı cümle, öge ortaklığı yoksa bağımsız sıralı cümledir.
Olurdu –> yüklem
Olan ne? Yıldızımsı parıltılar –> özne
Nerde olurdu? Gözlerinde –> dolaylı tümleç
Düşünürdüm –> yüklem
Düşünen kim? Ben –> özne
Nasıl düşünürdüm? Öyle –> zarf tümleci
Cümlelerde öge ortaklığı bulunmadığı için bağımsız sıralı cümle diyoruz.
Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır.
İlk cümlemiz ‘’Mart kapıdan baktırır’’. İkinci cümlemiz Kazma kürek yaktırır’’ Cümleler virgül ile sıralandığı için sıralı cümle diyoruz.
Baktırır–> yüklem
Baktıran ne? Mart –> özne
Neden baktırır? Kapıdan –> dolaylı tümleç
Yaktırır –> yüklem
Yaktıran kim? Mart –> özne
Ne yaktırır? Kazma kürek –> nesne
Cümlelerde özne ortak kullanıldığı için bağımlı sıralı cümle diyoruz.
Tarih: 2020-07-28 09:01:04 Kategori: Edebiyat
Soru Tarat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Cümlenin Çeşitleri Nedir
Bu Yazıda Neler Var:
Cümle Türleri Konu Anlatımı
Cümle türleri konusundaki 3 ana başlığa dikkat ettiğimizde yüklemle ilgili olduğunu görüyoruz. Şimdi tüm türleri detaylı olarak incelemeye başlayalım:A. Anlamına Göre Cümleler
Burada en önemlileri olumlu ve olumsuz cümlelerdir genellikle sorularda da bu cümleleri soracaklardır. Olumlu ve olumsuz cümlelerde yargı yüklemde olduğu için yükleme bakmak yeterli.1) Olumlu Cümle
- Konakta birbirinden güzel birçok tablo vardı.
- Dedem ben çocukken ölmüş.
NOT: Türkçede bir eylem gerçekleşiyor ve bir unsur varsa olumludur. Burada o eylemin iyi ya da kötü olmasına bakılmaz.
2) Olumsuz Cümle
- Dün sevdiğim diziyi izleyemedim.
- Dün akşam bizim sokak çok ıssızdı.
NOT: Türkçede olumsuzluk -ma/-me/-maz/-mez/-sız/-siz/ ekleriyle yok, değil sözcükleri ile yapılır. Yüklemde bu ek ve sözcüklere yer verimişse olumsuz cümle olur.
Önemli Örnekler:
- O, işini bilmez mi?
- Ne sana kırıldım ne ona.
3) Soru Cümlesi
- Buraya nasıl geldiniz?
- Hangi evi daha çok sevdin?
4) Ünlem Cümlesi
- Eyvah, yemek yandı!
- İmdat! Gemi batıyor.
B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler
Türkçede tür denildiğinde aklımıza isim, fiil … gelmeli. Bu cümlelerde de yükleme bakacağız yüklem fiil ise fiil cümlesi yüklem isim ise isim cümlesi olacaktır.1) İsim Cümlesi
Yüklemi isim olan cümlelerdir.- Kardeşi bugün çok hastaydı.
- Yarın önemli bir sınavı varmış.
Hasta ve var kelimeleri isimdir bir iş bildirmediği ve -mak/-mek almadığı için.
2) Fiil Cümlesi
Yüklemi fiil olan cümlelerdir.- Meyve ve sebzeleri dolaba yerleştirdim.
- Gün boyu salıncakta sallandı.
C. Yüklemin Yerine Göre Cümleler
Türkçede yüklem sonda bulunmalıdır. Yüklem sonda bulunmaz ise o cümle kurallı cümle olmaktan çıkar.1) Kurallı Cümle
Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.- Çalılara kaçan top patlamış.
- Tatilin bitmesini hiç istemiyordu.
2) Devrik (Kuralsız Cümle)
Yüklemi sonda olmayıp cümlenin herhangi bir yerinde olan cümlelerdir.- Kalakaldım bana söylediklerinden sonra.
- Bütün bu olanlar bozmuştu moralimizi.
3) Eksiltili Cümle
Yüklemi bulunmayan ifadelerdir. Üç nokta(…) ile gösterilir.- Dürüst insanları severim sahtekarları asla…
- Kiminin parası, kiminin duası…
D. Yargısına Göre Cümleler
Sorularda en sık karşımıza gelecek başlıktır.4 başlık altında inceleyeceğiz.1) Basit Cümle
Tek yargılı cümledir. Temel yargı yüklemdir. Sadece yüklemi olan cümlelerdir.- Tarihi romanları keyifle okuyorum.
- Bu ağacın altında oyunlar oynardık.
2) Birleşik Cümle
Temel yargı ve yan yargısı bulunan cümledir. Yan yargıyı 5 unsur oluşturur.a. Girişik Birleşik Cümle: Yüklem + Eylemsi
b. Ki’li Birleşik Cümle: Yüklem+ ki
c. Koşullu, Birleşik Cümle: Yüklem+ -se/-sa
d. Mi’li Birleşik Cümle: Yüklem+ mi
e. İç İçe Birleşik Cümle: Cümlenin içinde bir iç cümlenin bulunmasıdır.
NOT: Birleşik cümle ifadesini gördüğümüz an aklımıza yan yargı gelmelidir. Yan yargı neler olabilir? Mesela eylemsi (isim-fiil, sıfat fiil, zarf-fiil) , -se/-sa , iki cümleyi birbirine bağlayan ki bağlacı, mi soru edatı ya da cümle içerisinde bir iç cümle ile yan yargıları bulabiliriz.
a. Girişik Birleşik Cümle: İçinde eylemsi bulunan cümlelerdir.
Depremde yıkılan evler bu yıl yeniden yapıldı.
Yapıldı: temel yargı
Yıkılan ifadesinde an sıfat fiil ekini almıştır.: yan yargı
Soruda bize yan yargının hangi öge olduğunu sorabilir. Ögelerini bulalım.
Yapıldı –> yüklem
Yapılan ne? Depremde yıkılan evler —> özne
O zaman bu cümlede özne yargıdan oluşmaktadır, diyebiliriz.
Yaşlı adam yüzünü buruşturarak elini bana uzattı.
Uzattı: temel yargı
Buruşturarak kelimesinde –arak zarf fiil eki kullanılmıştır.: yan yargı
Yan yargının oluşturduğu ögeye bakalım.
Uzattı–> yüklem
Kim uzattı? Yaşlı adam –> özne
Neyi uzattı? Elini –> nesne
Nasıl uzattı? Yüzünü buruşturarak –> zarf tümleci
Bu cümlede zarf tümleci yan yargıdan oluşmuştur, diyebiliriz.
Karanlıkta onun radyo konuşmasını dinliyordum.
Dinliyordum: temel yargı
Konuşması kelimesinde –ma isim fiil eki kullanılmıştır.: yan yargı
Yan yargının oluştuğu ögeyi bulalım.
Dinliyordum –> yüklem
Dinleyen kim? Ben –> gizli özne
Neyi dinliyordum? Onun radyo konuşmasını –> belirtili nesne
Nerede dinliyordum? Karanlıkta –> dolaylı tümleç
b. Ki’li Birleşik Cümle: İki cümleyi birbirine bağlayan ki bağlacını yan yargı olarak alacağız.
Şiiri o kadar güzel okudu ki mest olduk.
Mest olduk:temel yargı
Şiiri o kadar güzel okudu ki: yan yargı
Bu cümlelerde yan yargıyı belirlerken cümlenin başından ki bağlacına kadar olan kısmı yan yargı olarak belirleriz.
Benimle konuş ki seni anlayayım.
Anlayayım: temel yargı
Benimle konuş ki: yan yargı
Cümlenin içinde ki bağlacıyla oluşmuş bir yan yargı olduğu için ki’li birleşik cümle diyoruz.
c.Koşullu (Şartlı) Birleşik Cümle: Yan yargısı -se/-sa şart ekinden oluşan cümlelerdir.
Kar yağarsa kardan adam yaparız.
Yaparız: temel yargı
Kar yağarsa: yan yargı
Sen gelirsen ben de gelirim.
Gelirim: temel yargı
Sen gelirsen: yan yargı
Her iki cümlede de yan yargı -se/-sa şart ekinden oluştuğu için koşullu birleşik cümle diyoruz.
d.Mi’li Birleşik Cümle: Yan yargısının içinde mi soru edatı bulunun cümlelerdir. Mi burada soru sorma görevinde kullanılmaz.
Evine erken geldi mi mutluluğu yüzünden okunurdu.
Mutluluğu yüzünden okunurdu: temel yargı
Evine erken geldi mi: yan yargı
Öğretmenimizi kapıda gördük mü kaçacak delik arardık.
Kaçacak delik arardık: temel yargı
Öğretmenimizi kapıda gördük mü: yan yargı
Her iki cümlede yan yargı mi edatından oluşturulduğu için mi’li birleşik cümle diyoruz.
e. İç İçe Birleşik Cümle
Öğretmenimiz, yine görüşeceğiz, dedi.
Öğretmenimiz dedi –> dış cümledir.
Yine görüşeceğiz –> iç cümledir.
Dedi –> yüklem
Diyen kim? Öğretmenimiz –> özne
Ne dedi? Yine görüşeceğiz –> nesne
Bu cümlenin yan yargısı yani iç cümle nesneden oluşmaktadır, diyebiliriz.
Bahçe kapısında ‘’Park etmeyiniz!’’ yazılıydı.
Bahçe kapısında yazılıydı: dış cümle
Park etmeyiniz –> iç cümle
Yazılıydı –> yüklem
Yazılı olan ne? Park etmeyiniz –> özne
Nerede yazılıydı? Bahçe kapısında –> dolaylı tümleç
Yukarıdaki cümlede yan yargı park etmeyiniz ifadesidir. Yükleme sorduğumuz ilk ne sorusu bize özneyi verdiği için bu cümlede yan yargı özne görevindedir, diyoruz.
3) Bağlı Cümle
Bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelere denir.Kapı açıldı ve ufak tefek biri içeriye girdi.
Kapı açıldı, birinci cümledir. Ufak tefek biri içeriye girdi, ikinci cümledir. Ve bağlacı her iki cümleyi birbirine bağladığı için bağlı cümledir. Bu iki cümlede öge ortaklığı olup olmadığına bakalım. Öge ortaklığı varsa bağımlı bağlı öge ortaklığı yoksa bağımsız bağlı cümle olur.
Açıldı –> yüklem
Açılan ne? Kapı –> özne
Girdi –> yüklem
Giren kim? Ufak tefek biri –> özne
Nereye girdi? İçeriye –> dolaylı tümleç
Her iki cümlenin de öge ortaklığı olmadığı için bu cümleye bağımsız bağlı cümle diyoruz.
Okumayı bilmiyor veya numara yapıyor.
Okumayı bilmiyor birinci cümlemiz. Numara yapıyor ikinci cümlemiz cümleler veya bağlacıyla bağlandığı için bağlı cümledir.
Bilmiyor–> yüklem
Bilmeyen kim? O –> gizli özne
Yapıyor –> yüklem
Yapan kim? O –> gizli özne
Ne yapıyor? Numara –> nesne
Her iki cümlede gizli özne ortak olduğu için bağımlı bağlı cümledir.
NOT: Unutmayalım ki sadece ki bağlacıyla oluşturulan cümleler birleşik cümleyi oluşturuyor. Diğer bağlaçlar bağlı cümleyi oluşturmaktadır.
4) Sıralı Cümle
Virgül ya da noktalı virgülle bağlandığı cümlelerdir.Gözlerinde yıldızımsı parıltılar olurdu , ben öyle düşünürdüm.
İlk cümlemiz ‘’Gözlerinde yıldızımsı parıltılar olurdu.’’ İkinci cümlemiz ‘’Ben öyle düşünürdüm.’’ İki cümle virgül ile birbirine bağlandığı için bağlı cümle diyoruz. Öge ortaklığı olup olmadığına bakıyoruz. Öge ortaklığı varsa bağımlı sıralı cümle, öge ortaklığı yoksa bağımsız sıralı cümledir.
Olurdu –> yüklem
Olan ne? Yıldızımsı parıltılar –> özne
Nerde olurdu? Gözlerinde –> dolaylı tümleç
Düşünürdüm –> yüklem
Düşünen kim? Ben –> özne
Nasıl düşünürdüm? Öyle –> zarf tümleci
Cümlelerde öge ortaklığı bulunmadığı için bağımsız sıralı cümle diyoruz.
Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır.
İlk cümlemiz ‘’Mart kapıdan baktırır’’. İkinci cümlemiz Kazma kürek yaktırır’’ Cümleler virgül ile sıralandığı için sıralı cümle diyoruz.
Baktırır–> yüklem
Baktıran ne? Mart –> özne
Neden baktırır? Kapıdan –> dolaylı tümleç
Yaktırır –> yüklem
Yaktıran kim? Mart –> özne
Ne yaktırır? Kazma kürek –> nesne
Cümlelerde özne ortak kullanıldığı için bağımlı sıralı cümle diyoruz.
Tarih: 2020-07-28 09:01:04 Kategori: Edebiyat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Yorum Yapx